Do II wojny światowej obszar Wielkiej Brytanii nie był celem szerokiej, polskiej emigracji. Dopiero klęska Francji w roku 1940 sprawiła, że obszar Wysp Brytyjskich stał się ostoją oddziałów Wojska Polskiego oraz legalnych władz polskich na uchodźstwie. To tutaj zostały sformowane: 1 Korpus Polski, 1 Dywizja Pancerna gen. Maczka i 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego. Tu polscy lotnicy wsławili się w Bitwie o Anglię, a polska Marynarka Wojenna odniosła szereg sukcesów bojowych u boku aliantów. Na skutek tragicznych w skutkach dla Polski i Polaków decyzji podjętych podczas konferencji w Jałcie i Poczdamie nie dane było Polskich Siłom Zbrojnym na Zachodzie powrócić do Ojczyzny. Dodatkowo na Zachodzie po wojnie pozostało, obawiając się powrotu do podległej ZSRR komunistycznej Polski, wiele dziesiątków tysięcy polskich uchodźców cywilnych. Całość wojsk polskich decyzją władz brytyjskich znalazła się na ich terytorium do roku 1946, w tym żołnierze 2 Korpusu Polskiego.

Ponieważ przeważająca większość polskich żołnierzy decydowała się pozostać na emigracji, Rząd Jego Królewskiej Mości przygotował Polish Resettlement Act, w wyniku którego w 1946 r. powstał Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Miał on pomóc polskim żołnierzom zdobyć potrzebne kwalifikacje zawodowe i ułatwić przejście do życia cywilnego. To także z inicjatywy władz brytyjskich dominia Imperium Brytyjskiego jak Kanada czy Australia zdecydowały się przyjąć na swe terytorium tysiące polskich weteranów II wojny światowej. To stąd także polscy żołnierze udawali się w kolejnych latach na dalszą emigrację do USA czy Argentyny. Stąd powracali także nieliczni z nich do Ojczyzny.

Ocenia się jednak, że z 250.000 żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w roku 1945, wielu z nich pozostało na terytorium Wielkiej Brytanii. W okresie lipiec-październik 1946 r. na Wyspy dotarli żołnierze 2 Korpusu przeniesieni tutaj z Włoch. Początkowo wraz ze swymi macierzystymi jednostkami przebywali w obozach wojskowych rozsianych po całym terytorium Anglii i Szkocji – w rejonach różnych, lokalnych dowództw brytyjskich. I tak większość oddziałów 3 Dywizji Strzelców Karpackich i 14 Wielkopolskiej Brygady Pancernej 2 Korpusu zostało rozlokowanych w obozach na terenie Okręgu Dowództwa Wschodniego (Eastern Command),  5 Kresowej Dywizji Piechoty – na obszarze Okręgu Dowództwa Południowego na zachód od Londynu (Southern Command), żołnierze 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej – na terenie Okręgu Dowództwa Północnego (Northern Command) oraz oddziały 2 Armijnej Grupy Artylerii w Okręgu Dowództwa Szkockiego (Scottish Command). Tu wielu polskich żołnierzy wstąpiło do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, który był tworzony na podstawie „Royal Warrant” króla Jerzego VI z dnia 24 czerwca 1946 r., podczas gdy odpowiednia ustawa została uchwalona jako „Polish Resettlement Act, 1947” dopiero na początku kolejnego roku. PKPR istniał do roku 1949, a jego Inspektorem Generalnym został mianowany gen. Stanisław Kopański, dawny dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i 3 Dywizji Strzelców Karpackich 2 Korpusu.

Sam 2 Korpus został oficjalnie rozwiązany w 1947 r. Za symboliczną datę demobilizacji jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przyjmuje się dzień 10 lipca 1947 r., kiedy to sztandary polskich oddziałów, w tym 2 Korpusu, zostały złożone w Instytucie im. gen. Sikorskiego w Londynie. Wówczas wszyscy żołnierze polscy po demobilizacji rozpoczęli życie cywilne. Ci, których członkowie rodziny znajdowali się obozach dla polskich uchodźców w Afryce, na Środkowym Wschodzie, Indiach, Nowej Zelandii czy Meksyku, a także obozach dla uchodźców wojennych na terenie Niemiec dzięki staraniom emigracyjnych władz polskich i władz brytyjskich do końca lat 40-tych połączyli się w większości ze swymi rodzicami, rodzeństwem, żonami czy dziećmi. Wielu z nich jeszcze długo mieszkało w specjalnych obozach dla uchodźców – resettlement camps. Samotni żołnierze często mieszkali do początku lat 50-tych w specjalnie stworzonych dla nich hostelach lub wynajmowali wspólnie mieszkania. Przez kilka lat po wojnie w szpitalach nadal przebywało na leczeniu część żołnierzy. Szczególną troską weteranów 2 Korpusu otoczeni byli inwalidzi wojenni i obłożnie chorzy.

Fakt znalezienia się tak dużej liczby Polaków na terenie Wielkiej Brytanii, w kraju, którego języka wielu z nich nie znało dobrze, bo nie uczono go przed wojną w Polsce, kraju borykającym się z dużymi problemami ekonomicznymi sprawiał, że aby sprostać tej trudnej sytuacji, także rozłąki z najbliższymi w Polsce, od 1945 r. rozwijała się prężnie samopomoc wojskowa. W jej efekcie powstało właśnie na terenie Wielkiej Brytanii największe stowarzyszenie kombatanckie byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – Stowarzyszenie Polskich Kombatantów. Miało to miejsce na Zjeździe w Londynie w dniach 23-24 maja 1946 r. W szybkim tempie powstały jego oddziały na całym świecie – w krajach, gdzie znaleźli się polscy żołnierze. 17 grudnia 1946 r. oficjalnie zatwierdzono utworzenie oddziału SPK Wielka Brytania.

Na terenie Wysp Brytyjskich wśród dawnych polskich żołnierzy, w tym 2 Korpusu, przeważały osoby (głównie mężczyźni) w wieku 20-40 lat. Wszyscy oni po likwidacji PKPR i ustaniu wypłacania im żołdu musieli odnaleźć się w trudnej sytuacji. Często osoby wykształcone zmuszone były (również polscy wyżsi oficerowie) do pracy poniżej swych kwalifikacji, często przy pracach fizycznych. Od 1948 r. najwięcej Polaków pracowało w budownictwie, rolnictwie, górnictwie węglowym czy przemyśle tekstylnym. Z powodów ekonomicznych wiele rodzin na przełomie lat 40-tych i 50-tych decydowało się na dalszą emigrację, szczególnie do USA.

Polscy weterani, poza sprawami materialnymi, przywiązywali dużą wagę do aktywnego życia polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii, pielęgnowania tradycji narodowych, a także dalszej walki o odzyskanie niepodległości przez Polskę, będącej wówczas pod dominacją sowiecką. Prężnie rozwijały się koła SPK w największych polskich skupiskach w Wielkiej Brytanii. Starano się zakupywać nieruchomości i tworzyć Domy Kombatanta, polskie parafie rzymsko-katolickie. Zdawano sobie sprawę z wagi utrzymania jęz. polskiego, szczególnie gdy zakładali oni rodziny i na świat przyszli pierwsi ich potomkowie. To właśnie z inicjatywy byłych żołnierzy w większości tworzone były polskie szkoły sobotnie (przy kołach SPK czy w ramach utworzonej w 1953 r. z inicjatywy gen. Andersa Polskiej Macierzy Szkolnej), biblioteki, świetlice, a także zespoły artystyczne (orkiestry, chóry, zespoły taneczne, teatry) czy kluby sportowe (w szczególności piłki nożnej, siatkówki czy koszykówki), które angażowały do działalności polonijnej także młodsze pokolenie.

Żołnierze wspierali tworzenie i rozwój polskich drużyn harcerskich, wydawali liczne wydawnictwa i czasopisma. Pamiętali także o uroczystościach patriotycznych i świętach narodowych, w szczególności 3 Maja i Święcie Żołnierza. 16 maja 1954 r. dla przykładu w Albert Hall w Londynie obchodzono uroczyście 10 rocznicę bitwy o Monte Cassino z udziałem byłego dowódcy 8 Armii Brytyjskiej gen. sir Olivera Leese’a oraz gen. Władysława Andersa. Następnie delegacja kombatantów udała się do Włoch na cmentarz Monte Cassino. W 1966 r. weterani aktywnie włączyli się w uroczyste obchody Millenium Państwa Polskiego, w tym w kilkudziesięciotysięczną uroczystość 22 maja 1966 r. na stadionie White City w Londynie. W 1970 r. z głębokim smutkiem żołnierze pożegnali zmarłego gen. Andersa, oddając mu także licznie hołd na pogrzebie na Monte Cassino. 18.09.1976 r. nastąpiło uroczyste odsłonięcie Pomnika Katyńskiego na cmentarzu Gunnesbury w Londynie. Ważnym przeżyciem dla wielu kombatantów był udział w pielgrzymce do Włoch w maju 1979 r. z audiencją u papieża Polaka – Jana Pawła II. Bardzo aktywnie weterani włączyli się także w pomoc Rodakom po ogłoszeniu przez władze komunistyczne stanu wojennego w Polsce w roku 1981, jak i wsparcie przy obaleniu komunizmu i w pełni wolnych wyborach w roku 1990.

Pamiętano także o kolegach, którzy powrócili do Kraju, wspomagając ich paczkami, a także organizując wielotysięczne protesty na ulicach Londynu np. w proteście po masakrze robotników w Poznaniu w 1956 r. czy w Gdańsku w roku 1970. Dopiero po roku 1956 możliwe były nieliczne odwiedziny członków rodzin z Polski, niektórzy z nich pozostali na emigracji.

Dbano także o groby zmarłych kolegów, tworzono domy opieki, zakładano organizacje zrzeszające żołnierzy poszczególnych jednostek 2 Korpusu jak np. Związek Karpatczyków 3 Dywizji Strzelców Karpackich istniejący do dziś.

Londyn jako siedziba polskich władz emigracyjnych i największe skupisko powojennej polskiej emigracji stał się centrum życia kombatanckiego, a także ważnym ośrodkiem dokumentowania i upamiętniania historii wkładu Polaków na różnych frontach II wojny światowej. Dotyczyło to także 2 Korpusu, którego cenna i obszerna dokumentacja znalazła się wraz ze sztandarami i innymi pamiątkami wojskowymi Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w zbiorach założonego w maju 1945 r. Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego. To w Londynie działają prężnie polskie parafie, w których kościołach znajduje się wiele tablic pamiątkowych poświęconych polskim żołnierzom, w tym 2 Korpusu. Tutaj z inicjatywy polskiej emigracji i polskich kombatantów powstał w latach 70-tych Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny stanowiący ważne centrum działalności polonijnej w stolicy Wielkiej Brytanii wraz z istniejącą w nim biblioteką.

Dowodem szerokiej aktywności polskich kombatantów, w tym z 2 Korpusu Polskiego, jest fakt istnienia w 1949 r. 202 kół SPK, w roku 1980 nadal ponad 100 kół SPK, a w roku 1992 87 kół na terenie całej Wielkiej Brytanii. Działalność polskich kombatantów była szczególnie aktywna w następujących rejonach Wysp Brytyjskich:

Rejon 1 – Blackpool, Blackburn, Preston, Chorley, Lancaster, Liverpool

Rejon 2 – Leeds, Keighley, Halifax, Huddersfield, Bradford

Rejon 3 – Manchester, Todmorden, Northwich, Penrhos, Ashton-under-Lyne, Oldham, Rochdale, Bury, Merseyside, Wrexham-Penley, Crewe

Rejon 4 – Chesterfield, Lincoln, Sheffield, Doncaster, Rotherham, Scunthorpe

Rejon 5 – Loughborough, Mansfield, Leicester, Derby, Nottingham

Rejon 6 – Telford, Kidderminster, Birmingham, Worcester, Wolverhampton, Stafford, Stoke-on-Trent, Rugby, Coventry

Rejon 7 – Ipswich, Peterborough, Wellingborough, Cambridge, Bedford, Witham, Luton

Rejon 8 – Cheltenham, Bristol, Bridgewater, Dursley, Trowbridge, Cardiff

Rejon 9 – Amersham, Slough, Aylesbury, High Wycombe, Swindon, Oxford, Reading

Rejon 10 – Edynburg, Aberdeen, Perth, Falkirk, Kirkcaldy, Dundee, Glasgow

Rejon 11 – Londyn, Goldaming-Horsham, Brighton/Hove, Southhampton.

Upadek komunizmu w Polsce w 1989 r. i przekazanie insygniów władzy przez Rząd na Uchodźstwie do Polski sprawił, że weterani 2 Korpusu aktywnie rozpoczęli współpracę z Krajem, możliwe od tego czasu są wspólne zjazdy kombatantów, uroczystości w Polsce i poza jej granicami. Wraz z odchodzeniem na wieczną wartę ostatnich kombatantów 2 Korpusu pamięć o nich, opiekę nad ich spuścizną i grobami przejmują ich potomkowie i młodsi wiekiem Polacy z Kraju i Wielkiej Brytanii.

Autor: Aneta Hoffmann, Warszawa, Polska