Historia:

Pomysły utworzenia instytucji podobnej do archiwum czy muzeum łączą się integralnie z istnieniem zorganizowanych struktur polskiej emigracji w Australii. Powołanie Muzeum i Archiwum nie było pierwszą tego rodzaju inicjatywą. W latach pięćdziesiątych jeden z liderów polskiego życia emigracyjnego w Wiktorii, ks. Józef Janus SI zainicjował Archiwum Polonii Australijskiej i zbierał różne materiały dotyczące historii polskiego osadnictwa na Antypodach.  Archiwum to miało najpierw mieścić się u SS Zmartwychwstanek w Essendon (stan Wiktoria), ostatecznie jego zbiory znalazły się w melbourneńskim Domu Ojców Jezuitów w Richmond.

Na terenie Południowej Australii z podobną inicjatywą wystąpił prof. Marian Szczepanowski, twórca i wieloletni przewodniczący Polskiego Towarzystwa Historycznego w Adelajdzie.  Profesor Szczepanowski zgromadził, dzięki przychylności gen. Juliusza Kleeberga, prezesa Rady Naczelnej Polskich Organizacji w Australii, szereg interesujących dokumentów dotyczących pierwszych lat działalności Rady Naczelnej. Obecnie archiwum Polskiego Towarzystwa Historycznego znajduje się pod kuratelą jego syna. Społeczność polska w Południowej Australii uczestniczyła także przy organizacji Muzeum Polskiego w Polish Seven Hill River (stan Australia Południowa). Z kolei w Domu Polskim w Ashfield (stan Nowa Południowa Walia) zorganizowano tzw. Muzeum Wojska Polskiego. Interesującą inicjatywę podjął także pan Andrzej Kleeberg z Canberry, z determinacją tworząc the Polish Historical Institute in Australia.

Z dotychczasowych prób tworzenia polskiego archiwum wynika jednak niezbyt pocieszający wniosek. Zazwyczaj organizacje te, będące dziełem założycieli – pionierów, nie przetrwały poza kres życia ich liderów. Osoby zaangażowane w tworzenie Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej mają nadzieję, że tym razem organizacja taka będzie mogła trwać tak długo, jak świadectwa naszej obecności w Australii będą musiały o niej świadczyć.

Powstanie Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej jest nierozerwalnie związane z przyjazdem do Melbourne (stan Wiktoria) w 1987 roku dr. historii Uniwersytetu Wrocławskiego Zdzisława Andrzeja Derwińskiego. Sprawy nie wyglądały wcale dobrze, gdyż nie istniała żadna – działająca aktywnie – placówka ogólnoaustralijska zbierająca i przechowująca pamiątki po kolejnych pokoleniach polskich osiedleńców w Australii. Z. A. Derwiński prowadził przez kilka lat rozmowy z różnymi ludźmi, którzy zainteresowani byli pomysłem pracy w takiej organizacji. Próbował zainteresować swoimi pomysłami forum Rady Naczelnej czy Federacji Polskich Organizacji w Wiktorii.

Do pracy w Komitecie Organizacyjnym Muzeum dr Derwiński zwerbował Ryszarda Grażewskiego i młodego studenta finansów Dariusza von Guttnera Sporzyńskiego. Pierwsze zebranie informacyjne członków Muzeum odbyło się 20 października 1991 roku. Zebrane na nim osoby upoważniły Komitet Organizacyjny do wystąpienia do „Registrar of Incorporated Associations” o wpisanie Muzeum w rejestr związków i stowarzyszeń działających na podstawie ustawy Associations Incorporation Act 1981 (Victoria), co też Komitet uczynił 26 października. Z dniem 18 lutego 1992 roku Muzeum posiada osobowość prawną jako The Polish Museum & Archives in Australia Incorporated.

W skład pierwszego Zarządu weszli: Zdzisław Derwiński, Alicja Michalska, Ryszard Grażewski, Magdalena Wysoczańska, Irena Grażewska, Dariusz von Guttner Sporzyński. Komisja Rewizyjna wybrana została w składzie: Włodzimierz Kowalik, Jolanta Wolska, Krystyna Straszyńska.

Obecnie Muzeum posiada około 70 członków.

Powołując do życia Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej postawiono przed organizacją ambitne zadania: gromadzenie i zabezpieczanie eksponatów oraz materiałów archiwalnych i historycznych dotyczących Polonii australijskiej i integralnie wiążących się z kulturą polską; udostępnianie zgromadzonych materiałów publiczności; współpraca z innymi organizacjami o podobnych zainteresowaniach; gromadzenie funduszy na potrzeby Muzeum i Archiwum; wydawanie publikacji dotyczących historii emigracji polskiej w Australii.

Wbrew pierwotnym założeniom Muzeum i Archiwum nie przekształciło się w organizację o charakterze masowym.

Realizuje kilka projektów związanych z historią polskiego osadnictwa w Australii. Muzeum też prowadzi szereg programów naukowych dla osób z drugiego i trzeciego pokolenia. Wiele żmudnej pracy przy inwentaryzacji i katalogowaniu zbiorów wykonują ochotnicy.

Siedziba:

Przez dłuższy okres czasu Muzeum i Archiwum korzystało z pomieszczeń w Domu Polskim “Millennium” w Footscray na przedmieściach Melbourne.

W chwili obecnej Muzeum i Archiwum nie posiada stałego lokalu; wynajmuje magazyn, w którym mieszczą się zespoły akt m.in. Federacji Polskich Organizacji w Wiktorii, Rady Naczelnej Polskich Organizacji w Australii, Stowarzyszenia „Solidarność” w Canberrze, Polskiej Fundacji Artystycznej i wielu innych organizacji, stowarzyszeń, a także kolekcje książek Janiny Lubicz-Zaleskiej, Krystyny Singlerowej (w sumie ponad 3,5 tys. tomów). Wiele innych archiwaliów  znajduje się w domach prywatnych. Dlatego też zakupienie własnych pomieszczeń jest palącym problemem.

Wypełnianie Misji – Jesteśmy twórcami społeczności i krzewicielami wiedzy

• Prowadzimy działania na rzecz społeczności polonijnej, w tym już dla drugiego i trzeciego pokolenia emigrantów
• Tworzymy możliwości, w których ludzie uczą się o swojej historii i dziedzictwie oraz mogą zadawać pytania dotyczące ich przeszłości
• Naszą główną rolą jest kolekcjonowanie i ochrona dokumentacji życia polonijnego, w tym oryginalnych dokumentów, fotografii i artefaktów związanych z Polonią
• Edukujemy australijskie i polonijne społeczeństwo na temat polskiego wkładu w rozwój Australii
• Upamiętniamy wydarzenia i ludzi, którzy byli kluczowymi dla rozwoju naszej społeczności
• Edukujemy ludzi z użyciem narzędzi i zasobów, które pozwolą im odkrywać swoją przeszłość
• Umożliwiamy poznanie losów zwykłych Polaków, którzy osiedlili się w Australii
• Przedstawiamy przegląd zorganizowanego życia wspólnotowego (przykłady: dokumentacja Rady Polonii Australijskiej)
• Jesteśmy źródłem informacji dla naukowców i badaczy społecznych w Australii i na świecie
• Dzielimy się informacjami poprzez nasze publikacje, wystawy, dostęp do archiwum, informacje online i w mediach społecznościowych.

Autor: Lucyna Artymiuk, Dyrektor Muzeum

źródło zdjeć: Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej