Wprowadzenie
7 maja 1945 r. Niemcy oficjalnie poddały się aliantom, kładąc tym samym kres europejskiemu konfliktowi podczas II wojny światowej. W lipcu 1945 r., zgodnie z układami jałtańsko-poczdamskimi, alianci wycofali swoje wsparcie oraz uznanie praworządnemu Rządowi Polskiemu na Uchodźstwie w Londynie. 9 lipca 1947 r. oficjalnie rozwiązano Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, a gen. Władysław Anders przekazał odpowiedzialność za ochronę polskich insygniów wojskowych Instytutowi Polskiemu i Muzeum Sikorskiego w angielskim Londynie. Od tego dnia Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie przestały istnieć, a mężczyźni i kobiety, będący ich częścią, stanęli w obliczu bardzo niepewnej przyszłości.
Około 600 tys. Polaków będących częścią Polskich Sił Zbrojnych, polscy cywile ewakuowani z Armią gen. Andersa, dzieci z obozów w Indiach i Afryce, uchodźcy polityczni oraz kulturowi, Polacy z niemieckich obozów pracy przymusowej, Polacy z niemieckich obozów jenieckich – w tym ci, którzy znaleźli się w niewoli po Powstaniu Warszawskim – oraz Polacy z niemieckich obozów koncentracyjnych nie mogli bądź nie chcieli wrócić do komunistycznej Polski. Część z nich zdawała sobie sprawę, że jeśli wrócą do Polski, grozi im aresztowanie i wywózka na Syberię.
Zdając sobie sprawę, że polski Rząd na Uchodźstwie w Londynie posiadał ograniczone uprawnienia i możliwości działania i teraz ograniczonym autorytetem i bardzo ograniczonymi możliwościami działania, Polacy ci zrozumieli, że będą musieli polegać na własnych zasobach. Znaleźli się oni w bardzo trudnej sytuacji. Walczyli przez prawie sześć lat na wielu frontach tylko po to, by odkryć, że ich kraj wciąż nie jest wolny i nie będą mogli wrócić do domu. Wielu kwestionowało to, o co dokładnie walczyli i po co właściwie dokonano tak wielu poświęceń. Polscy żołnierze zadawali sobie pytanie: „Dlaczego tak wielu z nas zginęło na próżno?” Podczas gdy większość alianckich żołnierzy nie mogła się doczekać powrotu do domu, polscy żołnierze stanęli w obliczu bardzo niepewnej przyszłości, na obcych ziemiach i w oddaleniu od domu.
Pod koniec wojny żołnierze Polskich Sił Zbrojnych byli rozlokowani we wszystkich krajach Europy Zachodniej i Południowej. Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia został utworzony przez rząd brytyjski w 1946 roku jako jednostka pomocnicza dla członków Polskich Sił Zbrojnych, którzy służyli u boku brytyjskich sił zbrojnych i nie chcieli wracać do komunistycznej Polski po zakończeniu II wojny światowej. Projekt ten powstał, aby ułatwić im przejście z życia wojskowego do cywilnego i utrzymać ich pod kontrolą wojskową, dopóki nie przystosują się do życia w Wielkiej Brytanii. Dla polskich żołnierzy Korpus był złem koniecznym, ale też podkreślał fakt, że nie są już częścią Polskich Sił Zbrojnych. Aby dać sobie bezpośrednią kontrolę nad swoją przyszłością, polscy żołnierze już w 1946 r. zaczęli tworzyć stowarzyszenia polskich kombatantów.
Gdziekolwiek znajdowały się grupy polskich żołnierzy, powstawały oddziały Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Spotkanie wszystkich tych oddzielnych jednostek zostało zwołane w sierpniu 1947 w Londynie w Anglii w celu zjednoczenia tych grup w jedną, dużą organizację. Jej celem w najbliższej przyszłości miało być wsparcie weteranów polskich w osiedleniu się na wszystkich kontynentach na Ziemi, a w dalszej perspektywie utrzymanie i realizacja w każdej polskiej społeczności emigracyjnej i w każdym kraju idei niepodległej i wolnej Polski. Dla wielu z tych żołnierzy wojna nadal się nie skończyła. Trwała nadal walka o niepodległą Polskę.
Jesienią 1946 roku, zgodnie z porozumieniami zawartymi między rządami Wielkiej Brytanii i Kanady w sprawie przesiedleń imigrantów wojennych, rząd kanadyjski podjął decyzję o przyjęciu polskich weteranów w miejsce niemieckich jeńców wojennych, którzy pracowali na farmach i w obozach podczas swojego pobytu w Kanadzie. Pierwsza grupa 1.691 polskich żołnierzy 2 Korpusu Polskiego wyruszyła do Kanady z obozu Falconara koło Ankony, we Włoszech. Pierwsze zebranie oddziału kanadyjskiego Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (SPK) odbyło się 3 listopada 1946 r. we Włoszech, przed wejściem żołnierzy na pokład statku SS „Sea Robin”, który miał ich zabrać do Kanady. Kiedy 23 listopada 1946 r. pierwsze dwie grupy polskich żołnierzy dotarły do Halifax, ze statku zszedł również pierwszy zarząd SPK Kanada. Drugi statek „Sea Snipe”, opuścił Włochy z 1.185 pasażerami na pokładzie. W latach 1946-1947 około 4.527 polskich weteranów zostało przesiedlonych do Kanady z łącznej liczby 261.000 imigrantów, którzy zostali w tym okresie przyjęci do tego kraju.
W 1959 r. światowa struktura SPK została zmieniona. Podczas międzynarodowej konferencji przekształcono ją w federację niezależnych organizacji z poszczególnych krajów.
Polscy weterani a rząd kanadyjski
W latach 1945-1946 rząd kanadyjski niechętnie przyjmował polskich weteranów i uchodźców, którzy pozostali w Europie Zachodniej po II wojnie światowej. Międzynarodowa Organizacja ds. Uchodźców i rząd brytyjski zaczęły naciskać na rząd kanadyjski, aby przyjął więcej osób spośród nich. Kanada powołała Senacką Komisję ds. Imigracji, aby rozważyć celowość przyjmowania większej liczby uchodźców. W lipcu 1947 r. Senacka Komisja Imigracyjna przedstawiła raport opowiadający się za znacznym zwiększeniem imigracji.
Aczkolwiek pierwsze reakcje ze strony rządu Kanady oraz Kanadyjczyków można określić jako chłodne, należy jednak zauważyć, że stosunki te zaczęły się stopniowo poprawiać, zwłaszcza iż rząd Kanady zaczął nabierać zaufania do SPK w Kanadzie. Przykładowo do roku 1948 SPK zostało zaproszone do wysłania swojego przedstawiciela na między-prowincjalną konferencję ministerstw pracy oraz uzyskało oficjalny statut formalnie ustanawiający SPK w Kanadzie.
26 listopada 1950 r. rząd kanadyjski przyjął bardziej otwartą politykę imigracyjną i między 1947 a 1951 r. do Kanady przyjechało 36.549 przesiedlonych Polaków, w tym ci, którzy zostali zmuszeni do ucieczki z Polski podczas agresji niemieckiej, bądź byli zmuszani do pracy przymusowej na rzecz Niemiec.
W 1953 r. w Ottawie odbyło się walne zgromadzenie SPK, na którym do delegatów przemawiało kilku ministrów rządu federalnego, a także dowódca sił kanadyjskich w czasie II wojny światowej gen. Crerar. Można śmiało powiedzieć, że do tego czasu polscy weterani zostali zaakceptowani w Kanadzie.
Stowarzyszenie Polskich Kombatantów (SPK) w Kanadzie
Pierwszy oddział Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Koło nr 1, powstał w Port Arthur w Ontario, drugie w London, a trzecie w Vancouver. W 1948 roku w Winnipeg odbyło się pierwsze walne zgromadzenie. Pierwszy Zarząd SPK Kanada pracował w Winnipeg, aczkolwiek wkrótce siedzibę przeniesiono do Ottawy.
W październiku 1947 r. w Kanadzie działało już 20 kół SPK. W 1950 r. SPK składało się z 23 kół i posiadało 1.500 członków. W 1958 r. było już 27 kół. Początkowe kwestie obejmowały opiekę i reprezentowanie osób wyzyskiwanych przez pozbawionych skrupułów pracodawców oraz pomoc i wsparcie członkom poszukującym pracy lub zakwaterowania po zakończeniu kontraktów. W 1949 r. nacisk przesunął się na długofalowe sprawy polityczne oraz kulturalne.
SPK Kanada, jako niezależna organizacja, miała funkcjonować przez długi czas, będąc zobowiązaną do pomocy polskim kombatantom w ułożeniu życia w Kanadzie i zachęcenia ich do uzyskania obywatelstwa kanadyjskiego oraz do przyjęcia przez nich praw i obowiązków w ramach ich aktywnego życia w kanadyjskim społeczeństwie. SPK stał się również aktywnym partnerem wspierającym Kongres Polonii Kanadyjskiej oraz nawiązał kontakty z organizacją kanadyjskich kombatantów – Royal Canadian Legion – w celu nawiązania współpracy i wzajemnego wspierania się tych obu organizacji o podobnych obszarach działania.
Począwszy od 1955 roku i rozszerzając swoją współpracę z Funduszem Pomocy Inwalidom Wojennym (Fund to Aid War Invalids), koła SPK były zachęcane do tworzenia lokalnych oddziałów spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w celu dalszej pomocy weteranom. W tym samym czasie wiele oddziałów podjęło się budowy własnych obiektów. Pierwszy z nich został otwarty w Ottawie, podczas gdy SPK Hall w London rozpoczął swoją działalność w 1960 roku.
SPK w London
Począwszy od 1946 r. w okolice London przybyło około 400 polskich weteranów. Koło SPK nr 2 w tym mieście powstało 1 stycznia 1947 roku, kiedy to odbyło się pierwsze zebranie w auli Polskiego Stowarzyszenia Narodowego (PSN) pod przewodnictwem Tadeusza Sokołowskiego, który został wybrany pierwszym prezesem organizacji. 5 października 1947 r. zwołano walne zgromadzenie, na które przybyło 315 członków. Głównym tematem tego spotkania były obawy związane z warunkami życia i pracy w gospodarstwach oraz kontraktami na farmach. Po tym spotkaniu warunki tam zaczęły się znacznie poprawiać dzięki podjętym rozmowom SPK z rządem Kanady.
Oddział natychmiast zaangażował się w działalność kulturalno-oświatową, taką jak imprezy taneczne oraz obchody ważnych rocznic, teatry amatorskie, wieczory filmowe, utworzenie biblioteki, a w 1949 r. rozwój Koła Pań pod przewodnictwem Heleny Jędrzejowskiej. SPK zaczęło również wystawiać pokazy i stoiska gastronomiczne na Targach Zachodnich (Western Fair).
Z początkiem lat pięćdziesiątych wiele młodych Polek oraz dzieci zaczęło przyjeżdżać z polskich obozów w Afryce, Indiach oraz Niemczech. W pewnym sensie zmieniło to całkowicie strukturę członków Koła SPK nr 2. Teraz zaangażowanych było o wiele więcej kobiet, odbywały się śluby, powstawały młode rodziny, a życie rodzinne i praca stały się priorytetem dla wielu polskich weteranów.
autorzy: Stan Skrzeszewski, Barbara Slabon z Mary Ferenc oraz Magda Hentel
Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, Koło nr 2
18 marca 2022
